Hoogbegaafdheid is meer dan een hoog IQ. Het gaat om diepgaand denken en een intens innerlijk leven. Daar komt een sterke autonomiebehoefte uit voort, de vaardigheid kritisch te kunnen denken, en een lat die iemand met een hoogbegaafd brein vaak met name voor zichzelf erg hoog legt.
Hoogbegaafde kinderen of jongeren voelen zich anders, en dat zijn ze vaak ook als je ze vergelijkt met leeftijdgenoten. Ze weten overigens lang niet altijd dat ze hoogbegaafd zijn. Soms herken je de hoogbegaafdheid en het anders denken door de problemen waar ze tegenaan lopen. Het is dan wel nodig om goed te luisteren en door te vragen.
Een paar voorbeelden:
Onderpresteren en motivatieproblemen
Merijn (14) kwam bij de jeugdzorg met het vermoeden van depressie. Hij had geen zin meer in school, lag veel op bed en gaf aan dat hij “nergens goed in was.” Zijn cijfers waren de afgelopen jaren steeds slechter geworden. Toch was hij op de eerste jaren op de basisschool juist ver voor op leeftijdgenoten. Na verdere uitvraag bleek dat Merijn zich al jarenlang verveeld op school, en meedoet met de groep om erbij te horen, maar het “megasaai” vindt waar zijn klasgenoten mee bezig zijn. Hij kreeg geen uitdaging, miste gelijkgestemden, en begon langzaam te geloven dat hij zelf dom, lui en saai was.
Tip: Vraag altijd door bij motivatieproblemen. Onderpresteren komt vaak voort uit verveling of gebrek aan aansluiting. Pas op dat je dit gedrag niet als onwil of luiheid bestempelt.
Misdiagnose
Safae (13) was op 11-jarige leeftijd gediagnosticeerd met ASS en ADD. In therapie bleek echter dat ze heel gevoelig was voor sociale onrechtvaardigheid, nadacht over grote levensvragen en zich eenzaam voelde. Haar zogenaamd “starre gedrag” bleek voort te komen uit haar sterke rechtvaardigheidsgevoel en het aanpassen op school, ze wil niet opvallen. Na een second opinion bleek ze niet autistisch, maar hoogbegaafd én perfectionistisch.
Tip: Wees alert op kenmerken die op iets anders lijken dan ze zijn. De signalen in gedrag en beleving van een hoogbegaafde jongere met overprikkeling door een niet-passende omgeving, en een intense innerlijke wereld, kunnen sterk lijken op bijvoorbeeld ASS of ADHD, maar hebben een andere oorzaak.
Hoogbegaafdheid vraagt geen andere diagnose, maar wél een andere bril.
Weerstand en moeite met autoriteit
Merel (15) werd aangemeld vanwege ‘opstandig gedrag, driftbuien en moeite met autoriteit’. In gesprekken met haar bleek dat ze zich enorm stoorde aan regels die voor haar onlogisch waren. Ze wilde begrijpen waarom iets moest en kon scherp redeneren. Ze zei letterlijk: “Als je me gewoon uitlegt waarom iets moet, dan doe ik het heus wel. Maar ik ben geen robot.” Die driftbuien kwamen volgens haar alleen voor als ze totaal niet serieus werd genomen door een leraar die “het zogenaamd altijd beter weten maar er eigenlijk niks van snappen.”
Tip: Ga het gesprek aan vanuit gelijkwaardigheid. Laat hen meedenken. Geef duidelijke, logische uitleg en neem hun argumenten serieus. Veel hoogbegaafde kinderen/jongeren voelen zich snel niet serieus genomen. En dit is lang niet altijd alleen een gevoel; er wordt vaak door de mensen om hen heen niet echt naar hen geluisterd, vooral niet als er al een oordeel over hen is.
De therapeutische relatie: geen standaard protocol
Jurre (16) kwam in therapie vanwege angstklachten. Zijn eerste vraag aan de therapeut was: “Heb je ooit iets gelezen van Epicurus?” Toen het antwoord “nee” was, haakte hij vrijwel direct af. De volgende sessie bracht de therapeut een filosofisch boek mee en de dynamiek veranderde compleet. Jurre voelde zich gezien in zijn behoefte aan diepgang en er ontstond ruimte voor therapie.
Tip: Sluit aan bij hun belevingswereld. Een hoogbegaafd kind/jongere test soms bewust jouw denkkracht of oprechtheid. Laat je niet intimideren, oprechtheid is het belangrijkst. Daag jezelf uit om mee te denken op hun niveau. Ze hebben vaak een diepe behoefte aan verbinding op inhoud én gevoel.
Wat kun je doen als professional?
- Verdiep je in hoogbegaafdheid, hieronder vind je een paar boekentips en deze vlog geeft inzicht in de zijnskenmerken: Vlog: Kijken achter het gedrag – Expertgroep Ontwikkelingsvoorsprong
Deel de vlog gerust met ouders of collega’s!
- Herken onderpresteren, faalangst en overprikkeling als signalen van mismatch met de omgeving.
- Zoek de samenwerking op met scholen, ouders én eventueel gespecialiseerde hoogbegaafdheidsdeskundigen.
- Benut hun sterke kanten in je begeleiding. Denk hierbij aan hun sensitiviteit en oprechtheid, kritische denkvaardigheid, creativiteit en vermogen tot zelfreflectie.
- Stimuleer zingeving, autonomie en zelfinzicht. Veel hoogbegaafde jongeren zijn bezig met wie ze willen zijn, niet alleen wie ze moeten zijn.
- Om meer uit het hoofd te komen (een valkuil bij hoogbegaafde jongeren): stimuleer beweging én creatieve uitingsvormen (tekenen, toneel, schrijven, vloggen, programmeren, musiceren)
- De profielen van Betts en Neihart geven inzicht in hoe verschillend het gedrag kan zijn wat je ziet, en geeft adviezen mbt hulp die past bij het betreffende profiel. Profielen_van_leerlingen_-_Betts_Neihart.pdf
Boekentips
Meer dan intelligent, de vele gezichten van hoogbegaafdheid bij jongeren en volwassenen, door Tessa Kieboom & Kathleen Venderickx
Misdiagnose en dubbeldiagnose bij hoogbegaafdheid, door Webb, Amend e.a.
Wil je meer over het onderwerp leren in de vorm van een cursus of opleiding? Neem gerust contact op via info@expertgroepontwikkelingsvoorsprong.nl