Bij vrijwel elke opleiding tot specialist hoogbegaafdheid, wordt het onderwerp mindset uitgebreid behandeld. De kennismaking met dit onderwerp was destijds voor mij, net als voor veel medestudenten, een enorme eyeopener. Natuurlijk waren er veel meer verrassende inzichten, maar geen enkele theorie leek zo binnen te komen als die over mindset. Deze theorie geeft naast inzicht in jezelf ook concrete handvatten voor het begeleiden van kinderen.
Voor achtergrondinformatie over mindset lees je meer via deze link in ons artikel ‘Wat is mindset?’. Ook zijn er een aantal YouTube filmpjes die je kunt bekijken.
Waarom is dit onderwerp zo van belang bij het begeleiden en onderwijzen van kinderen met een ontwikkelingsvoorsprong? Dit is omdat zij zo vaak in een vaste mindset terecht komen. Dat juist zij daar vaak in terecht komen heeft te maken met de volgende factoren.
- Ze zijn vaak vlot en slim en dit valt op, ze krijgen daar regelmatig bevestiging op vanuit de omgeving. Het gevolg van slim en knap gevonden worden is dat je niet goed weet wat er van je over blijft als je dan iets doms of fout doet. Gevolg is dat zij het risico hierop dan maar liever niet nemen en fouten of falen gaan vermijden.
Dit vermijden wordt vaak niet opgemerkt, want ze komen goed mee met de rest. Bij hen betekent dit alleen dan wel dat ze volop ruimte krijgen om falen uit de weg te gaan en vervolgens stil komen te staan in hun ontwikkeling. Zo belanden zij in de bekende hangmat, ofwel comfortzone, en leren niet omgaan met buiten die zone komen. Ze zullen er alles aan gaan doen om in die zone te blijven, en kunnen enorm bedreven raken in hun vermijdingsgedrag, met name omdat niemand het echt doorheeft (inclusief zijzelf).
- Begaafde kinderen zijn zich vaak erg bewust van alles om hen heen, van hun eigen kunde, maar vooral ook van hun onkunde. Ze zijn zeer sensitief voor de reacties uit de omgeving, al lijkt het soms dat dit niet zo is, omdat ze het goed kunnen verbergen. Stel je eens het volgende beeld voor: je begeleidt een groep kinderen en terwijl je dat doet is er iemand die jou de hele tijd observeert en beoordeelt. Voel je je dan extra bewust van je eigen houding en gedrag? Ben je extra gevoelig voor de reactie van diegene die jou observeert? Hoe die kijkt, wat diegene zegt of uitstraalt? Dit komt overeen met hoe zeer bewuste kinderen zich voelen gedurende de dag, maar dan vooral als ze een fout maken.
- Ze leggen de lat hoog voor zichzelf en kunnen zich goed een voorstelling maken van hoe iets er uit moet komen te zien. Het is in hun ogen dan ook niet gauw goed genoeg. Dit kunnen zij op verschillende manieren uiten. Het kan leiden tot prachtige resultaten waarbij je zeer verbaasd bent dat ze dit op zo’n jonge leeftijd al kunnen. Maar vaker leidt het juist tot vermijdingsgedrag: ze beginnen er liever maar helemaal niet aan, het wordt toch nooit zoals zij van zichzelf verwachten of zoals zij het zich voorstellen. Of ze doen het zo snel mogelijk, slordig, onvolledig, raffelen het af. Dit doen ze dan om er maar zo snel mogelijk vanaf te zijn en ze proberen hun eigen hoge lat hierbij zoveel mogelijk te negeren.
Nu heb je een idee waarom hoogbegaafde kinderen nogal eens geleid worden door hun vaste mindset, maar hoe merk je nu of een kind juist hierdoor wordt geremd in zijn ontwikkeling? Je kunt dit merken aan het volgende:
- Snel zeggen: “ik weet het niet…”
- Iets nieuws niet uit willen proberen
- Als iets niet goed is gelukt dit snel verstoppen
- Alleen spelletjes doen die al bekend zijn
- Betweterig doen
- Bij een kleine moeilijkheid, bijvoorbeeld in samenspel, meteen stoppen
- Snel jaloers op anderen
- Niet tegen hun verlies kunnen
- Niet doorzetten
- Afraffelen en slordig of niet afmaken van werk of spel
Dit zijn een paar voorbeelden waaraan je een vaste mindset kunt herkennen. Wat kun je vervolgens doen om zo’n vaste mindset om te buigen richting een groeimindset? Het heeft niet zoveel zin kinderen elke keer te wijzen op de uitingen van die vaste mindset (zoals hierboven beschreven). Het helpt meer om aan de basis van een groeimindset te werken. En die begint bij jezelf, jij bent een voorbeeld voor de kinderen. Hoe zit het eigenlijk met je eigen mindset? Herken je je in de uitspraken hierboven of juist niet? Om achter je eigen mindset te komen kun je bijvoorbeeld dit testje doen.
Nog een paar tips om aan de slag te gaan met een groeimindset:
- Let er goed op wat voor soort feedback en complimenten je geeft aan kinderen.
Richt deze op wat je wilt versterken bij kinderen, bijvoorbeeld dat ze doorzetten of iets nieuws proberen. - Maak van praten over fouten en falen iets vanzelfsprekends, het hoort bij het leven en zeker bij ook bij het leren van nieuwe dingen. Je kunt het zelfs vieren, benoem bijvoorbeeld de fout van de dag. Dat is de fout waar het meeste van geleerd is. Hoe fijn is die fout geweest om op een ander spoor te komen.
- Bekijk en bespreek het filmpje 1000 steps. Daarin beklimt een kuikentje een hele lange trap om zo bovenaan te komen. Onderweg doet hij allerlei leerervaringen op die je kunt bespreken. Wat doet het kuikentje bijvoorbeeld als hij naar beneden tuimelt? Wat voelt hij daarbij? Herken je dat?
- Maak er een gewoonte van om ook gevoelens bij het leren en proberen te benoemen. Die gevoelens horen erbij en kunnen fijn of niet fijn zijn. Ze hoeven geen reden te zijn om te stoppen of het niet te proberen.
Zit een kind vast in zijn emotie? Bijvoorbeeld hij durft iets niet of hij wil echt niet verder met een spel, gebruik dan het woordje ‘nog.’ Je durft het nog niet, je kunt het nog niet of je wilt het nog niet, drukt uit dat het geen vaststaande waarheid is maar onderdeel van een proces. Wat vandaag niet lukt, lukt morgen, en anders wel overmorgen of over een maand.
Het is goed om te weten dat de vaste mindset niet een verkeerde mindset is. Kijk hier niet oordelend naar, alsof het gaat om goed of fout. Je hebt er meer aan om te kijken op welk gebied en wanneer een groeimindset een kind kan helpen om verder te groeien. Met name daar waar een kind vastzit kan dit een handige insteek zijn. Je kunt actief aan de slag gaan met mindsetlessen en andere mindset tools. Maar het helpt ook om je bewust te zijn van deze theorie, waardoor je anders gaat kijken naar kinderen die vermijdingsgedrag vertonen, faalangstig reageren of niet doorzetten. Je zult dit sneller signaleren en er anders op reageren.
De leus van de Expertgroep ‘spring vooruit in je ontwikkeling’ heeft ook hier mee te maken. Alle kinderen vooruit in hun ontwikkeling, in de sprongen die bij hen passen. Dit springen zullen ze zelf moeten doen. Maar wij kunnen hen helpen om daar waar zij niet durven springen, te laag springen, of zelfs achteruit gaan in hun ontwikkeling, met op groei gerichte begeleiding te ondersteunen.